Processen als verdienmodel

Johan Vollenbroek studeerde schei- en natuurkunde aan de Universiteit van Nijmegen (Radboud Universiteit). Ook studeerde hij bedrijfseconomie en volgde een aantal colleges Nederlands milieurecht. Na in loondienst gewerkt te hebben, richt hij in de jaren negentig het milieu-adviesbureau Mobilisation for the Environment (MOB) op. De organisatie voorziet landen die tot de EU willen toetreden van advies met betrekking tot milieuwetgeving.

De voorzitter zegt dat het bureau nu vooral zichzelf adviseert. Het bureau voert tegenwoordig vooral processen; honderden per jaar. Het is dan ook de ruggengraat van het verdienmodel: elk gewonnen proces levert zo’n vijfhonderd euro op. In 2017 winnen ze misschien wel de belangrijkste: de Raad van State stelt MOB in het gelijk en de wet Programma Aanpak Stikstof (PAS) verdwijnt in de prullenbak. De uitspraak van de rechter staat nog steeds in de woonkamer van Vollenbroek. Met een strik eromheen. Dankzij hem rijden we nu in heel Nederland nog maximaal 100 km/u.

“Elektrisch rijden is niet automatisch goed voor het milieu.”

Honderden procedures

De PAS is er gekomen zodat vergunningen makkelijker konden worden gegeven, ondanks dat de stikstofuitstoot daardoor zou toenemen. Drie organisaties, waaronder die van Vollenbroek, strooiden bij vergunningsprocedures namelijk regelmatig roet in het eten. Honderden procedures spanden ze aan tegen aangevraagde vergunningen. De meeste wonnen ze. Dankzij de PAS konden die vergunningen er wel gewoon komen. Totdat de Raad van State daar een stokje voor stak.

Johan wil graag een schoner Nederland. “Veel mensen vergeten dat de mens onderdeel is van het ecosysteem. Als het slecht gaat met de natuur, gaat het ook slecht met ons. Je kunt die dingen niet los van elkaar zien.” Hij doelt daarmee op de 12.000 mensen die jaarlijks sterven door de slechte luchtkwaliteit. “Het is niet alleen een milieuprobleem, het is ook een sociaaleconomisch probleem. Ik hoorde pas dat de slechte luchtkwaliteit in Nederland ons 2 tot 12 miljard euro kost. En dan hebben we het nog niet gehad over de vraag wat voor Nederland je wilt overdragen aan de volgende generatie.”

“Als de regering niet genoeg doet, graven we de strijdbijl weer op.”

Maatregelen

Eén van de snelle oplossingen voor de stikstofcrisis die Vollenbroek aandroeg en die is overgenomen door de overheid, is het terugbrengen van de maximumsnelheid naar 100 km/u. “Het is de makkelijkste maatregel die snel doorgevoerd kon worden. Door de snelheid terug te brengen, daalt de stikstofuitstoot, waardoor er ruimte komt voor de bouw om door te gaan. Wij hebben overigens nooit tegen de bouw geprocedeerd. Het aandeel van de bouw in de stikstofcrisis is erg klein.”

Volgens Johan helpt het niet om alleen in de buurt van Natura 2000-gebieden 100 km/u te rijden. “Stikstof slaat niet alleen neer in de buurt van waar het uitgestoten wordt, je moet het meer zien als een deken die over Nederland hangt.” Ook elektrische auto’s moeten zich aan die verlaagde maximumsnelheid houden. “De energie die ze verbruiken, is niet altijd groen. Veel energie komt uit kolencentrales en biomassacentrales. Daardoor is elektrisch rijden ook niet automatisch goed voor het milieu.”

“Over tien jaar moet de stikstofuitstoot gehalveerd zijn.”

Aso-SUV’s

Maar er zijn meer dingen die de auto-industrie wat hem betreft kan doen om mee te werken aan een beter milieu. “Wat mij betreft moet er een verbod komen op die aso-SUV’s.” Meerdere keren laat hij zijn afkeer tegen grote auto’s blijken. Zelf heeft hij geen auto. Als hij een auto nodig heeft, huurt hij die bij een verhuurbedrijf op de hoek. Hij gaat dan voor een middenklasse met genoeg beenruimte. Voor kortere afstanden en als ontspanning heeft Johan een Velomobiel. Zonder accu, het gaat volgens hem al hard genoeg zonder.

Behalve het verbieden van SUV’s zou de overheid volgens Johan nog een maatregel kunnen nemen in de stikstofcrisis. Rekeningrijden. Volgens Vollenbroek kan de regering daar over een aantal jaar sowieso niet meer omheen als het aantal elektrische auto’s en waterstofvoertuigen op de weg toeneemt. Met rekeningrijden worden ook zij belast.

“Die aso-SUV’s worden wat mij betreft verboden.” 

Schiphol onder vuur

Bij de eerste processen die zij voerden, richtte MOB zich vooral op grote oliebedrijven zoals Shell, Esso en BP. Later procedeerden ze tegen vergunningsaanvragen van boeren die wilden uitbreiden, maar met die uitbreidingen Europese stikstofregels zouden overtreden. Nu richten ze hun pijlen ook op de luchtvaart. Dat zorgt voor positieve reacties van boeren. “Eerst kreeg ik vooral negatieve reacties, zelfs bedreigingen. Nu krijg ik ook veel positieve reacties van boeren. Tegenover elke negatieve reactie staan misschien wel 99 positieve reacties.”

Met nieuwe procedures wil hij bereiken dat Schiphol niet meer dan 400.000 vliegbewegingen mag maken, misschien nog wel minder zelfs. Volgens hem hebben economen berekend dat dat kan, zonder dat het negatief is voor de Nederlandse economie. Dat heeft te maken met de lage tarieven die Schiphol hanteert voor passagiers die alleen overstappen op de Nederlandse luchthaven.

Betrouwbare cijfers

Hoe de scheepvaart moet worden aangepakt, weet Johan ook niet precies, maar dát die moet worden aangepakt, is volgens hem wel duidelijk. Hij geeft aan dat de commissie Remkes (de commissie die de stikstofproblematiek en mogelijke oplossing onderzoekt voor de overheid) daar op dit moment naar kijkt. Wel zegt hij dat er de laatste tijd winst behaald is door nabehandelingssystemen voor de uitlaatgassen van schepen. In de cijfers van het CBS is dat overigens nog niet terug te zien. Die cijfers zijn volgens Vollenbroek wel betrouwbaar.

“Het RIVM is daar heel open over. Pas zijn we er nog geweest om uitleg te krijgen over de systemen. Zoveel anders is het met de cijfers die het Mesdagfonds presenteert.” De enige aanmerking die Johan heeft op de cijfers van de overheidsorganisaties gaan over de depositie van stikstof. In sommige berekeningen wordt rekening gehouden met een depositie tot vijf kilometer van de bron, volgens Vollenbroek kan die afstand wel twintig, dertig of veertig kilometer zijn.

“Eerst kreeg ik bedreigingen. Nu zijn de meeste reacties positief, zelfs van boeren. Tegenover elke negatieve reactie staan 99 positieve.”

Het doel

Als het aan de milieuactivist ligt, kan hij nog uren over dit onderwerp praten. Maar de moraal van het verhaal blijft hetzelfde: de overheid doet niet genoeg om Nederland gezond te houden. Wat Johan daarbij steekt, is dat de regering zelf de wet negeert, zoals bleek bij de PAS-rechtszaak. “Dat is de bijl aan de wortel van de democratie”, stelt hij. Maar Johan is nog steeds strijdbaar en zegt goed in de gaten te houden wat voor maatregelen de regering neemt om de crisis het hoofd te bieden. Als de regering niet daadkrachtig genoeg is, hebben de organisaties waar Johan het gezicht van is geworden, genoeg middelen om opnieuw het vuur in de rechtszalen te openen.

Toch hoeft de stikstofuitstoot zelfs van Vollenbroek niet naar nul. Johan: “50% minder uitstoot in tien jaar is het doel.” En hoe ver hij daarvoor bereid is te gaan, is de afgelopen jaren wel gebleken.

Extra uitleg

Stikstof

Stikstof is een gas. Het is geur, kleur en smaakloos. Zo lang het niet reactief is, is het onschadelijk. We ademen het in en uit. Maar als stikstof zich bindt aan zuurstof of waterstof hebben we een probleem. Stikstof die zich bindt, heet reactief stikstof en ontstaat bij hoge temperaturen door bijvoorbeeld verbranding van fossiele brandstoffen en in de spijsvertering van dieren. Reactief stikstof uit mest bindt zich vooral met waterstof en vormt ammoniak (NH₃). Boeren gebruiken ammoniak om gewassen beter te laten groeien. Ammoniak verrijkt de grond, maar planten die niet veel voeding nodig hebben, kunnen daar niet tegen. De stikstof die ontstaat door verbranding bindt zich vooral met zuurstof en vormt stikstofoxide (NO_x). Veel NO_x in de lucht is slecht voor onze gezondheid en kan onder andere voor longproblemen zorgen.

Natura-2000 gebieden en de PAS

Om de natuur en de bevolking in Europa te beschermen, introduceerde de EU in de jaren zeventig de Natura 2000-gebieden. Deze gebieden worden beschermd door Europese regelgeving die stelt dat de natuur niet achteruit mag gaan, doordat bijvoorbeeld teveel stikstof neerslaat. In Nederland hebben we 166 van deze gebieden, verspreid over het hele land. De Europese richtlijnen maken het moeilijk om projecten waarbij stikstof vrijkomt in de buurt van deze gebieden te beginnen.

Daarom werd de PAS (Programma Aanpak Stikstof) in het leven geroepen. Dankzij deze wet konden er toch vergunningen komen waarbij stikstof uitgestoten werd die in Natura 2000-gebieden terecht kwam. De overheid zou die uitstoot in de toekomst compenseren. PAS gaat echter in tegen de Europese regels, omdat het niet duidelijk is op wat voor manier de uitstoot wordt gecompenseerd en dit in de praktijk ook niet gebeurt. Daarom stapte MOB naar de Raad van State en zorgde ervoor dat PAS in de prullenbak belandde. Het verkrijgen van een vergunning voor bijvoorbeeld een bouwproject of de uitbreiding van een stal werd daardoor ineens erg moeilijk. Om de bouw wat ruimte te geven, werd besloten om de maximale snelheid in heel Nederland terug te brengen naar 100 km/u.