Eindrapport studie ‘Betalen naar Gebruik’: reken op 7 eurocent per kilometer

Betalen naar Gebruik: BnG

De samenvatting van het rapport – dat liefst 68 pagina’s telt – geeft al een goed beeld van hoe een BnG-systeem eruit komt te zien in Nederland. De belangrijkste conclusie: 7 eurocent per kilometer. Met dat tarief mag je rekening houden als een BnG-systeem wordt ingevoerd in Nederland. Stel dat je dus 10.000 kilometer per jaar rijdt, dan betaal je op jaarbasis dus 700 euro aan belasting. Maak je 50.000 kilometer per jaar, dan is dat 3.500 euro, omgerekend 291,66 euro per maand. Dat is dan weer aan de dure kant.

Parlementaire verkenning – Betalen naar Gebruik: het eindrapport

We nemen je stapsgewijs mee in het document ‘Parlementaire verkenning – Betalen naar Gebruik: het eindrapport’. Eerst nog even de basis: “Om de autobelastingen op het niveau van 2025 te houden en om CO2-emissies met 2,5 Mton te reduceren in 2030, voorziet het Coalitieakkoord van het kabinet Rutte IV in voorbereidingen voor het invoeren van een systeem van betalen naar gebruik (per kilometer) voor automobiliteit. Dit systeem komt in plaats van de huidige motorrijtuigenbelasting (mrb)”, zo valt te lezen in het rapport. Ook de volgende passages zijn afkomstig uit het eindrapport.

Opmerking

Nog een kleine noot vooraf: Dit rapport is (grotendeels) opgesteld voorafgaand aan de val van het kabinet Rutte IV in juli 2023 en het daaropvolgende controversieel verklaren van het onderwerp Betalen naar Gebruik door de Tweede Kamer in september 2023. Bij het formuleren van onderzoeksvragen en de beantwoording is uitgegaan van de plannen zoals vastgelegd in het coalitieakkoord uit 2021 en daaropvolgende brieven van het kabinet.

Technische mogelijkheden, de tarieven en de mogelijke effecten van BnG

De parlementaire verkenning heeft gekeken naar de technische mogelijkheden, de tarieven en naar de mogelijke effecten van BnG. Er zijn drie methoden gebruikt om de onderzoeksvragen te beantwoorden: synthese van bestaande onderzoeken vanuit het kabinet, eigen literatuuronderzoek door de staf en analyse door externe experts.

Techniek, tarieven en implementatie

In het eindrapport staat het volgende: “Binnen de basiskeuzes die het kabinet gemaakt heeft (alleen registratie kilometers, geen differentiatie naar tijd en plaats) is er een aantal keuzemogelijkheden op het gebied van uitvoeringstechniek. Registratie op basis van de huidige kilometertellers in voertuigen is eenvoudig en kent relatief lage kosten, maar is niet gegarandeerd fraudebestendig. Een systeem met kastjes in de auto (OBU) verkleint de mogelijkheden tot tellermanipulatie sterk, maar is niet eenvoudig en snel te implementeren en relatief kostbaar.

De afweging tussen de verschillende kilometerregistratiesystemen gaat over de maatschappelijke en politieke acceptatie van het risico op tellermanipulatie tegenover de kosten en complexiteit van het systeem. Indien de huidige maatregelen om tellermanipulatie tegen te gaan slechts beperkt worden aangescherpt, zal 0 tot 2,5% van de automobilisten over gaan tot tellermanipulatie, met een verwachte belastingderving van 0,1 tot 5% (maximaal 400 miljoen per jaar in 2030). Afhankelijk van welk kastje ingebouwd wordt, is toepassing van differentiatie naar tijd/plaats later alsnog mogelijk. Nu kiezen voor een eenvoudig systeem zonder OBU beperkt de desinvestering als later alsnog voor differentiatie gekozen, wordt wat een meer gesofisticeerde OBU vereist.

Heffingshoogte

De heffingshoogte staat nog niet vast; de varianten die zijn doorgerekend door het kabinet kennen tarieven van 6,68 tot 8,16 cent per kilometer. Door afnemende automobiliteit na invoering van BnG zou de prijs per kilometer wat hoger moeten worden om de inkomsten op peil te houden. Uitgaande van een initieel tarief van 7 cent per kilometer vindt stabilisatie plaats bij of 7,7 cent per kilometer (+10,2%).  Door de verdere toename van elektrische voertuigen (EV) na 2030 zouden de kilometertarieven verder moeten stijgen om de beoogde budgetneutraliteit te waarborgen. De grondslagerosie ten gevolge van toename aandeel EV tussen 2025 en 2030 is berekend op totaal 584 miljoen euro. Berekeningen van het kabinet komen uit op 2,4 miljard euro extra derving in 2040 ten opzichte van 2030 en een toename van tarieven van tussen de 43% en 53%, afhankelijk van de aannames.

Effecten

Door de algehele afname van autoverkeer door introductie van Betalen naar Gebruik wordt een afname van congestie verwacht. Dit effect is kleiner doordat mensen zeggen geen keuze te hebben en er met name in de Randstad sprake is van een latente vraag (mensen pakken alsnog de auto bij minder files). Vooral recreatief verkeer is gevoelig voor een prijsprikkel waardoor congestie met name in de avond zal afnemen.  Bij de varianten waarbij het tarief voor elektrische auto’s, ten opzichte van brandstofsoorten, relatief laag is wordt het CO2-reductiedoel behaald samen met het doel van budgetneutraliteit.

Bij de varianten waarbij brandstofsoorten, relatief laag is wordt het CO2-reductiedoel behaald samen met het doel van budgetneutraliteit. Voor lage inkomensklassen heeft BnG in het algemeen een positief inkomenseffect doordat mensen in deze klassen gemiddeld weinig kilometers rijden. In provincies met het hoogste aantal gereden jaarkilometers nemen de kosten na invoering van BnG het meeste toe. De gemiddelde toename van de kosten is het grootst in Flevoland, Noord-Holland en Zeeland.

Bestaande toltrajecten in Nederland vervallen bij de start van BnG. Bij het wegvallen van de tol op een specifiek traject is de verwachting dat het verkeersaanbod daar fors toeneemt. Dit wordt wel gedempt door de generieke afname van het verkeer door BnG. Deels zal dat extra autoverkeer zijn, en deels verkeer dat eerder een andere route nam. Doordat die eerdere andere route waarschijnlijk langer was, zou dit het totaal aantal gereden kilometers verminderen. Meer autokilometers geeft in het algemeen een hogere kans op ongevallen, afhankelijk van de nieuwe verdeling van verkeer over wegtypes (snelwegen zijn veiliger dan provinciale wegen).

Wanneer betalen?

De concrete uitwerking van het aspect tijdig kostenbewustzijn is nog niet gemaakt en in de kabinetsstukken is hiervoor tot dusver beperkt aandacht geweest. Het lijkt evenwel goed mogelijk om een betaalritme per maand of kwartaal te behouden om te voorkomen dat mensen aan het eind van het jaar te veel moeten (bij)betalen. Een display in de auto, bijvoorbeeld op een OBU, zou daarbij kunnen helpen. Het kabinet heeft bij het uitdenken van de technische oplossing voor BnG het privacyaspect meegenomen. Privacy moet wettelijk geregeld zijn en bij ontwikkeling van apparatuur moeten privacy waarborgen worden ingebouwd. Voor de privacy-perceptie van de burger is voldoen aan privacy-eisen zonder goede voorlichting niet per definitie voldoende.

Hoe kunnen kilometerstanden betrouwbaar uitgelezen worden (fraudebestendigheid)? 

De afweging tussen de verschillende kilometerregistratiesystemen gaat over acceptatie van het risico op tellermanipulatie tegenover de kosten en complexiteit van het systeem. Welk niveau van fraudebestendigheid is voldoende? Welke risico’s zijn maatschappelijk en politiek acceptabel? Volgens de onderzoekers van Dialogic, TwynstraGudde en Decisio is een antwoord op deze vragen noodzakelijk om voorkeur voor een systeem uit te kunnen spreken.

Qua techniek is het eenvoudigste en voordeligste om gebruik te maken van de kilometerteller in de auto en zoveel mogelijk aan te sluiten bij de bestaande centrale registratie van tellerstanden bij de RDW, aldus de onderzoekers van Dialogic, TwynstraGudde en Decisio. Als gewenste gedragsnorm is daarbij gedefinieerd “de situatie waarbij de belastingplichtige zelf zorgt voor een eerlijke weergave van de (ongemanipuleerde, correct werkende) tellerstand en deze jaarlijks laat registreren bij een door de RDW erkende garage.”

Tellermanipulatie

In opdracht van de ministeries van IenW en Financiën is door Arup en KPMG onderzoek gedaan naar het te verwachten nalevings- en overtredingsgedrag horend bij deze gewenste gedragsnorm. Met de invoering van BnG neemt het risico op tellermanipulatie toe naarmate het belastingtarief hoger, de pakkans lager, de strafmaat lager en de mate waarin burgers tellermanipulatie te rechtvaardigen vinden hoger is. Acceptatie van tellermanipulatie wordt onder andere beïnvloed door het draagvlak voor BnG. Een voldoende betrouwbaar systeem is voor dat draagvlak een belangrijke voorwaarde.

Indien de maatregelen om tellermanipulatie tegen te gaan slechts beperkt worden aangescherpt, verwachten de onderzoekers van Dialogic, TwynstraGudde en Decisio dat 0-2,5% van de automobilisten over zal gaan tot tellermanipulatie. Dit gaat gepaard met een verwachte derving op de motorijtuigenbelasting van 0,1-5% wat neer komt op maximaal 400 miljoen euro per jaar in 2030.

En hoe zit het met grensgebieden?

Een goede vraag! Wat zijn de te verwachte effecten van Betalen naar Gebruik aan de grenzen van Nederland? Waarom is dit relevant: ook voor kilometers in het buitenland moet worden betaald.

Ongeveer 15 procent van alle kilometers, gereden door Nederlandse personenauto’s, wordt afgelegd in het buitenland. De geraadpleegde wetenschappers verwachten op basis van literatuurstudie weinig grenseffecten van Betalen naar Gebruik, doordat:

• Huurautos – ook na BnG – in gebruik duurder zijn doordat ook de vaste kosten (afschrijving en belasting) moeten worden vergoed
• Zakelijke reizigers nu al vaak het vliegtuig kiezen vanwege het tijdsvoordeel
• Voor huishoudens die na invoering van BnG wel voor aanschaf van een (extra) auto kiezen, de auto een aantrekkelijker optie zou kunnen worden voor internationale reizen, deels ten koste van het vliegtuig
• Voor vakantiegangers naast kosten nog vele andere factoren een rol spelen, zoals de hoeveelheid bagage die je kunt meenemen en het al dan niet beschikbaar hebben van een auto op de bestemming
• Naarmate meer andere landen in (Noordwest-)Europa een vorm van BnG gaan invoeren, eventuele grenseffecten kunnen veranderen.

Tot slot nog wat aandachtspunten

• Er komt een aanvullende schriftelijke uitleg over grens- en regio-effecten, daar wordt later meer over bekend.
• Omdat in het systeem ook de in het buitenland afgelegde kilometers meetellen zou het voor vakantiegangers aantrekkelijker kunnen worden om vaker het vliegtuig te nemen. Verder kan de vraag worden gesteld of dit neerkomt op dubbel betalen, omdat men in het buitenland ook soms tol betaalt. Daartegenover staat dat ook nu mrb wordt betaald voor auto’s die deels in het buitenland rijden.
• Hoe kan worden gezorgd voor een frequente afrekening, zodat mensen snel een terugkoppeling krijgen van hun kosten en niet onverwachts worden geconfronteerd met hoge lasten? Dit punt zal nog bekeken moeten worden.
• De heffing geldt voor voertuigen die nu ook volgens het kentekenregister mrb betalen, dus niet voor buitenlandse kentekens.  

Het uitgebreide document zelf nalezen? Dat kan hier!

Bron: Rijksoverheid